Nevşehir’e 20 km. uzaklıkta, Kızılırmak’ın güney kenarında yeralan antik adı ‘Zoropassos’ olan Gülşehir’in eski adı ise ‘Arapsun’dur. Damat İbrahim Paşa’nın Nevşehir’e yaptığı imarı, bir başka Osmanlı Sadrazamı Karavezir Mehmet Seyyid Paşa da bu bölgeye yapmış 30 haneli Gülşehir’i bir külliye ile donatmıştır. Külliye cami, medrese ve çeşmeden oluşmaktadır.
Açık Saray Ören Yeri
Nevşehir-Gülşehir yolu üzerinde, Gülşehir’e 3 km uzaklıktaki Açık Saray Ören Yeri, tüf kayalar içine oyulmuş sayısız mekanları, Roma Dönemi kaya mezarları, 9. ve 10. yüzyıla tarihlenen kaya kiliseleri ile önemli bir piskoposluk merkeziydi. Halk arasında “Hacı Bektaş Veli Mescidi” olarak adlandırılan mekanın mihrabının günümüze kadar korunmuş bir İslami yapı olması açısından dikkat çekmektedir.
Kareye yakın planlı mescidin batı kesiminde yüksekçe nişler yeralmaktadır. Bu ören yerinde bulunan mantar biçimindeki peribacalarının benzeri yoktur.
Aziz Jean Kilisesi
İlçenin hemen girişinde yer alan ve iki katlı olan Aziz Jean Kilisesi’nin alt katında kilise, şarap mahzenleri, mezarlar, su kanalı ve górevlilere ait mekanlar, üst katında ise İncil’den alınmış sahnelerle süslenmiş bir diğer kilise yer almaktadır.
Alt kata ait kilise, tek apsisli, haç planlı, haç kolları, beşik tonozludur. Merkezi kubbesi çökmüştür. Süsleme açısından direk ana kaya üzerine kırmızı aşı boyası ile stilize hayvan, geometrik ve haç tasvirleri resmedilmiştir. Üst kattaki kilise ise tek apsisli ve beşik tonozludur. Ana apsisteki resimlerin dışında oldukça iyi korunmuş olan kilise siyah bir is tabakası ile kaplıydı. Kilise restorasyonu ve konservasyonu 1995 yılında Restoratör Rıdvan İşler tarafından yapıldıktan sonra bugünkü haline gelmiştir.
İsa ve İncil konularını içeren kilisede sahneler bantlar içinde frizler halindedir. Siyah zemin üzerine sarı ve kahverengi renkler kullanılmıştır. Niş tonozlarında ve cephelerinde bitkisel ve geometrik motifler tercih edilmiştir. Batı duvarda Kapadokya Bölgesi’nde oldukça nadir olarak resmedilen son yargı sahnesi yer alır.
Kilise, apsisinde yeralan yazıtına göre 1212 yılına tarihlenmektedir.
Sahneleri:
Apsis: Deesis, ön cephesinde kuş tasvirleri altında Müjde,
Tonoz : madalyonlar içinde Tevrat Peygamberleri;
Güney Duvar : Havarilerle Son yemek, Yahuda’nın İhaneti, İsa’nın Vaftizi, Meryem’in ölümü (Koimesis), Fırında üç Yahudi Genci
Kuzey Duvar: İsa’nın çarmıhtan indirilmesi, Kadınlar boş mezar başında, İsa’nın cehenneme inişi;
Batı : Üst bölümde ı Son yargı, alt bölümde Kilise banileri.
